بورس یکی از انواع بازارهای مالی است. این بازار محل مبادله انواع اوراق بهادار (سهام، حق‌تقدم سهام، اوراق خزانه، انواع گواهی‌های سپرده کالایی، اوراق مشتقه ماننداختیار معامله، انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری و …) است. این بازار بزرگ به چهار زیر مجموعه «بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس ایران، بورس کالا و بورس انرژی» تقسیم شده که تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کنند.
فلسفه شکل‌گیری بورس چیست؟
فلسفه کلیدی شکل‌گیری بورس در جهان، ایجاد بازاری منسجم، قانونمند، پیوسته و شفاف برای تجمیع سرمایه‌های خرد و کلان سرمایه‌گذاران به منظور تأمین مالی شرکت‌ها و پروژه‌های آن‌ها است. در حقیقت مبنای اساسی تشکیل بازار بورس، همان مفهوم اولیه شراکت و تقسیم سود است. به این معنی که اگر فردی سهام شرکتی را خریداری کند، به نسبت تعداد سهامی که در اختیار دارد، مالک شرکت شده و ضمن بهره‌مندی از سودهای کسب‌شده شرکت، می‌تواند از نوسان قیمت سهام آن نیز منتفع شود. همچنین این شخص قادر است با حضور در مجامع عمومی شرکت، در تصمیم‌گیری‌های آن مشارکت داشته باشد.
مزایای بورس چیست؟
مزیت‌های بورس را می‌توان از دو دیدگاه خرد و کلان مورد بررسی قرار داد. فعالیت در بازار بورس بدون شناخت این بازار و آشنایی با ابعاد گسترده آن، امکان‌پذیر نیست. در واقع بدون شناخت بستری که در آن فعالیت می‌کنیم، همه فعالیت‌ها و تصمیم‌گیری‌های ما می‌تواند بیهوده جلوه کند. در این مطلب با مفاهیم پایه‌ای بازار بورس، چیستی این بازار و ابعاد مختلف آن می‌پردازیم. برخی از مفاهیم اولیه بورسی، ارکان‌ها و نهادهای مختلف وابسته به بورس و وبسایت‌های مهم بورسی می‌پردازیم.
بورس چیست؟
در یک تعریف ساده می‌توان گفت، بورس بازاری است که در آن دارایی‌های واقعی و مالی فرایند کشف قیمت و خرید و فروش را طی می‌کنند. در مورد کارکردهای اصلی بازار بورس به طور خلاصه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مدیریت انتقال ریسک
- شفافیت بازار
- کشف قیمت
- ایجاد بازار رقابتی
بازار بورس در واقع به دنبال جمع‌آوری سرمایه‌ها و پس‌اندازهای کوچک، برای تامین سرمایه مورد نیاز برای فعالیت‌های اقتصادی است. فعالیت سرمایه‌گذاران در این بازار، تکمیل‌کننده چرخ‌دنده‌های ریز و درشت اقتصاد کشور خواهد بود.
فلسفه شکل‌گیری بورس چیست؟
فلسفه تشکیل بازار بورس در بستر اقتصاد جهانی، ایجاد فضایی منجسم و قانونی با نظارت کامل و شفافیت بالا برای انجام معاملات انواع اوراق بهادار بود. در یک نگاه کلی می‌توان نتیجه گرفت که مبنای فعالیت بازار بورس بر مفهوم شراکت و تقسیم سود استوار است. با این حال، نمی‌توان از تاثیر چشمگیر این بازار در رونق اقتصاد کشورها چشم‌پوشید. در واقع بازار بورس، با تجمیع سرمایه‌های خرد و کلان از سرمایه‌گذاران مختلف، چرخه‌های کوچک و بزرگی از گوشه‌های مختلف اقتصاد کشورها را به حرکت درمی‌آورد و فرصتی برای رشد دو طرف معامله ایجاد می‌کند.
انواع بازار بورس در ایران
بازار بورس ایران به ۴ بازار مختلف بورس کالا، بورس اوراق بهادار، بورس انرژی و فرابورس تقسیم می‌شود. در هر یک از این بازارها، شرکت‌های مختلفی با شرایطی مشخص و تعریف‌شده حضور دارند و کالاهای متفاوتی هم مورد معامله قرار می‌گیرند.
- بورس کالا
بورس کالا بستری قانونمند، شفاف و مطمئن برای معاملات کالاهای مختلفی شامل مواد خام و مواد اولیه مانند انواع فلزات، نفت و مشتقات آن، محصولات کشاورزی و … است. علاقه‌مندان به حضور در این بازار باید حتما کد معاملاتی بورس کالا را دریافت کنند. توجه کنید که این کد با کد بورسی متفاوت است. علاقه‌مندان به فعالیت در این بازار می‌توانند اطلاعیه‌های عرضه مربوط به بازارهای مختلف بورس کالا را در وبسایت رسمی این بازار به آدرس www.ime.co.ir مشاهده کنند.
- بورس اوراق بهادار
در بورس اوراق بهادار که به بازار بورس هم معروف است، محلی برای معامله دارایی‌هایی چون سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بازار سرمایه، اوراق مشارکت و …. است. این بازار، به دو بازار اول و دوم تقسیم می‌شود که شرایط پذیرش شرکت‌ها در هر یک از این دو بازار و همچنین تابلوی اصلی و فرعی آن‌ها با یکدیگر متفاوت است. معامله‌گران بازار بورس اوراق بهادار می‌توانند برای کسب اطلاعات جامع در مورد سهام شرکت‌های مختلف و عملکرد آن‌ها از وبسایت مدیریت فناوری بورس تهران به آدرس www.tsetmc.com مراجعه کنند.
- بورس انرژی
بورس انرژی بازاری است که در آن معاملات مربوط به حامل‌های انرژی مانند نفت، گاز، برق و … و اوراق بهادار مبتنی بر آن‌ها انجام می‌شود. این بازار متمرکز فرصتی برای سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی فراهم کرده است که بتوانند در بستری شفاف و کارآمد با نقدشوندگی بالا فعالیت کنند. متقاضیان فعالیت در بازار بورس انرژی می‌توانند اخبار تکمیلی و اطلاعیه‌های این بازار را از وبسایت www.irenex.ir پیگیری کنند.
- فرابورس
فرابورس بازاری است با ساختاری مشابه با بازار بورس با این تفاوت که شرایط پذیرش شرکت‌های مختلف و فعالیت سرمایه‌گذاران در این بازار، ساده‌تر از بورس است. شرکت‌هایی که شرایط ورود به بازار بورس را ندارند، معمولا سهام‌شان را به بازارهای مختلف فرابورس عرضه می‌کنند. دارایی‌های که در این بازار عرضه می‌شوند، اوراق بهادار مربوط به شرکت‌های پذیرفته‌شده است.
مزایای بورس چیست؟
سرمایه‌گذاری در بورس علاوه بر ناشران اوراق بهادار، برای سرمایه‌گذاران هم مزایایی متعدد به همراه دارد. در کنار ایجاد زمینه‌ای مناسب برای فعالیت‌های مالی و کسب سود از آن می‌توان به موارد دیگری هم اشاره کرد، از جمله:
- شفافیت بالای عملکرد شرکت‌ها و ارائه گزارش‌های متعدد
- نظارت مستقیم سازمان بورس و ارواق بهادار بر روند معاملات
- برخورداری از حمایت قانونی در معاملات در صورت بروز تخلف
- امکان فعالیت مستقیم و غیرمستقیم برای بهره‌مندی از رشد بازار
- حفظ ارزش دارایی سرمایه‌گذاران در برابر اثر مخرب تورم
- نقدشوندگی بالای دارایی‌ها در بازار بورس
- به کارگیری سرمایه‌های خرد در بازار سرمایه
- برخورداری از برنامه‌های مختلف معافیت مالیاتی
- مشارکت در تصمیم‌گیری‌های مربوط به شرکت
- بهره‌مندی از رشد اقتصادی صنایع مختلف
آشنایی با مفاهیم اولیه بورس و سرمایه‌گذاری
یکی از مهم‌ترین عوامل در کسب بازدهی مناسب از بازار سرمایه و موفقیت در بورس، کسب دانش مالی است. در واقع کسب یک دیدگاه جامع نسبت به بازار بورس و شناخت اجزا آن را می‌توان از مبانی یک سرمایه‌گذاری موفق به شمار آورد. در این مسیر، ابزارهای مختلفی هم برای کسب سود و پوشش اهداف مالی در اختیار سرمایه‌گذاران قرار دارد. در همین راستا و به منظور افزایش آگاهی سرمایه‌گذاران در مورد جزئیات بازار سرمایه، در ادامه به برخی از اصطلاحات مهم و پایه‌ای این بازار می‌پردازیم.
۱- کد بورسی
همه کاربران بازار سرمایه برای حضور در این بازار و خرید و فروش سهام باید با شناسه‌ای منحصر به فرد به نام کد بورسی شناسایی شوند. این کد، ترکیبی از سه حرف اول نام خانوادگی افراد و ۵ عدد به صورت تصادفی تشکیل شده است. کد بورسی تنها یک‌بار برای هر سرمایه‌گذار صادر می‌شود و در صورت فراموشی آن، امکان بازیابی دارد.
۲- نماد معاملاتی
برای تسهیل معاملات و سرعت بخشیدن به فرآیند خرید و فروش سهام در بورس، برای هر یک از شرکت‌های حاضر در این بازار یک نماد معاملاتی در نظر گرفته شده است که از نام شرکت و صنعتی که شرکت در آن فعالیت می‌کند، گرفته شده است. معامله سهام هر شرکت با جست‌وجوی نماد آن در سامانه‌های معاملاتی امکان‌پذیر است.
۳- شاخص بورس
شاخص بورس، کمیتی است که وضعیت کلی بازار بورس و تغییرات ایجاد شده در این بازار در بازه‌های زمانی مختلف را نشان می‌دهد. سرمایه‌گذاران برای بررسی جنبه‌های مختلف تغییرات بازار سرمایه از شاخص‌های مختلفی چون شاخص کل قیمت، شاخص بازده نقدی، شاخص ۵۰ شرکت فعال‌تر، شاخص هم‌وزن و … استفاده می‌کنند.
